Toezichtprocedures
Algemeen gewoon toezicht (facultatief)
In het Brusselse Gewest kan de regering bij besluit een akte van een gemeente schorsen of vernietigen. Het gaat om een algemeen en facultatief toezicht, omdat elke akte van een gemeente het voorwerp van een toezichtmaatregel kan vormen, maar de regering is niet verplicht om het uit te oefenen. Wanneer zij onderzoekt of een beslissing al dan niet strijdig is met het algemeen belang kan de toezichthoudende overheid slechts ingrijpen wanneer de beslissing van de decentrale overheid een hoger algemeen belang schaadt, d.w.z. wanneer het bestuur een beslissing neemt die schadelijk is voor een belangensfeer die de gemeentelijke belangensfeer overstijgt (bijvoorbeeld, de gewestelijke belangen). In geval van schorsing kan de gemeente ofwel haar betwiste beslissing handhaven door ze te verantwoorden, ofwel ze intrekken. Een door de gemeente gehandhaafde beslissing kan nog steeds vernietigd worden. Een aan het algemeen toezicht onderworpen akte blijft onverkort geldig en kan onmiddellijk worden uitgevoerd, behoudens bepaalde uitzonderingen met betrekking tot overheidsopdrachten.
Voorbeelden: gemeentelijke verordeningen, vaststelling van presentiegelden, gemeentelijk personeel (rekruteringen, promoties, pensionering...), ...
Bijzonder goedkeuringstoezicht (verplicht)
Anderzijds moeten een reeks akten, die opgesomd worden in de artikelen 13 en 14 van de ordonnantie van 14 mei 1998 houdende regeling van het administratief toezicht op de gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, alsook de akten opgesomd in de artikelen 28 en 87 van de ordonnantie van 5 juli 2018 betreffende de specifieke gemeentelijke bestuursvormen en de samenwerking tussen gemeenten, voor hun inwerkingtreding verplicht goedgekeurd worden door het Gewest. Het betreft hier een bijzonder goedkeuringstoezicht.
Het goedkeuringstoezicht biedt een ruimere actieradius en geeft de toezichthoudende overheid de bevoegdheid om een beslissing van het ondergeschikte bestuur te verwerpen, en dit niet alleen omdat de beslissing indruist tegen het algemeen belang in de zin van het hoger algemeen belang, maar ook omdat deze beslissing het gemeentelijk belang schaadt.
Voorbeelden van aan goedkeuring onderworpen beslissingen: begrotingen en rekeningen.
Dwangtoezicht
Tot slot kan het Gewest plaatsvervangend optreden voor de zeer zeldzame gevallen van falen van een gemeente. Dit type toezicht wordt toegepast wanneer het ondergeschikt bestuur zijn wettelijke verplichtingen niet naleeft. Het bestraft alleen de schending van de wettigheid en nooit de aantasting van het algemeen belang. Het gaat dan om een vervangingstoezicht, dat kan worden uitgevoerd door maatregelen van ambtswege of door een speciale commissaris naar de betrokken gemeente te sturen. Om het werk van het bestuur te vergemakkelijken en de diensten niet met een overvloed aan dossiers te overbelasten, geven de ordonnantie van 14 mei 1998 en haar uitvoeringsbesluit van 16 juli 1998 een opsomming van de beslissingen die de gemeenten verplicht in extenso (d.w.z. met inbegrip van alle documenten die met de beslissing verband houden) aan het Gewest moeten overmaken, meer bepaald alle beslissingen die het voorwerp zijn van een bijzonder goedkeuringstoezicht, alsook tal van andere beslissingen.
De beslissingen die niet verplicht moeten worden overgemaakt, worden samengevat in een lijst die naar de administratie wordt gezonden. Deze lijst moet een beknopte en duidelijke beschrijving bevatten van het voorwerp van al deze beslissingen van de gemeenteraad. Indien zij dat wenst kan het bestuur beslissingen opvragen om ze grondiger te onderzoeken. De wetgeving voorziet ook termijnen die de regering in acht moet nemen om een gemeentelijke beslissing te onderzoeken en het toezicht uit te oefenen. Na de onderzoekstermijn kan de beslissing niet meer het voorwerp van een toezichtmaatregel zijn.
Specifiek toezicht
Dit toezicht wijkt af van de regels voor het gewone toezicht. Het wordt toegepast door de overheid die instaat voor het federaal, gemeenschappelijk of gewestelijk belang dat men met de ingevoerde maatregel van specifiek toezicht wil beschermen. Dit toezicht geeft de overheid die voor het belang instaat dus de mogelijkheid om dit belang te beschermen door een toezichtmaatregel waarvan zij zelf de regels bepaalt.
Met andere woorden: wanneer de Staat, de Gemeenschap of het Gewest taken toevertrouwen aan plaatselijke overheden en bepalen hoe deze taken moeten worden uitgevoerd, kunnen zij een specifiek toezicht op dit gebied organiseren. Zij bepalen dan in de desbetreffende wetgeving welke akten aan het toezicht zijn onderworpen, de termijnen en het toezichthoudend orgaan, alsook de essentiële elementen van de procedure.
Beide toezichtprocedures kunnen naast elkaar bestaan.
Voorbeelden van specifiek toezicht in het Brussels Gewest:
- het toezicht van de vice-gouverneur inzake taalgebruik in bestuurszaken;
- het toezicht van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering inzake stedenbouw: de besluiten van de burgemeester waarmee de sloping bevolen wordt van beschermde of op de bewaarlijst ingeschreven gebouwen zijn onderworpen aan de goedkeuring van de Brusselse regering;
- het toezicht van de gewestelijke minister van Mobiliteit op de aanvullende verkeersreglementen.